Powstanie styczniowe
– największy polski zryw narodowowyzwoleńczy
1. Królestwo Polskie przed wybuchem powstania.
a) Po przegranej wojnie krymskiej car Aleksander II zaczął przeprowadzać reformy w Rosji: Zniesiono poddaństwo chłopów, zreformowano sądownictwo i administrację. b) Polacy liczyli na ustępstwa cara wobec narodu polskiego i autonomię. Car ogłosił amnestię dla więźniów politycznych, pozwolił na otwarcie Akademii Medyko – Chirurgicznej i Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz na działalność Towarzystwa Rolniczego. Nie zgadzał się jednak na jakiekolwiek ustępstwa polityczne.
c) Od 1860 r. w Królestwie Polskim dochodziło do licznych manifestacji patriotycznych, co powodowało zaostrzenie represji wobec Polaków. Manifestacja w Warszawie po rozwiązaniu Towarzystwa Rolniczego skończyła się rzezią – kozacy zabili ponad 100 osób. Ogłoszono wówczas żałobę narodową – patrioci ubierali się na czarno, zaczęto obchodzić uroczyście rocznice wydarzeń historycznych, śpiewano pieśni narodowe a manifestacje przeniosły się do kościołów. Gdy w październiku 1861 r. wojska carskie zajęły jeden z nich, by przeszkodzić takiej manifestacji, biskup warszawski zamknął wszystkie świątynie.
2. Obozy polityczne przed wybuchem powstania styczniowego.
Czerwoni – dążyli do obalenia cara i wywołania ogólnonarodowego powstania, które doprowadzi do odzyskania niepodległości.
Biali – byli przeciwni powstaniu. Uważali, że, wybuch powstania będzie możliwy, gdy społeczeństwo będzie do tego przygotowane. A to będzie możliwe dopiero w przyszłości. Byli zwolennikami pracy organicznej.
3. Przyczyny powstania styczniowego – bezpośrednią przyczyną powstania styczniowego było ogłoszenie przez Aleksandra Wielkopolskiego branki czyli nadzwyczajnego poboru do wojska.
Poborem mieli zostać objęci wszyscy młodzi ludzie podejrzani o działalność konspiracyjną.
4. Wybuch i przebieg powstania styczniowego:
a) 22 stycznia 1863 r. Komitet Centralny Narodowy przekształcił się Tymczasowy Rząd Narodowy i wydał Manifest, w którym: wezwał obywateli pod broni i ogłosił dwa dekrety uwłaszczeniowe.
Ziemie mieli otrzymać na własność wszyscy chłopi ją dzierżawiący, a chłopi bezrolni mogli otrzymać ziemię w zamian za udział w powstaniu. Odszkodowanie dla właścicieli ziemskich miało zostać wypłacone przez skarb państwa. Chciano wyzwolić Płock, w którym ujawnić miał się Tymczasowy Rząd Narodowy. Powstańcy zaatakowali 16 garnizonów rosyjskich lecz nie udało im się osiągnąć zamierzonych celów. Powstanie miało charakter wojny partyzanckiej. b)W związku z wybuchem powstania Rosja i Prusy podpisały tzw. konwencję Alvenslebena, zgodnie z którą król pruski zobowiązał się pomóc carowi w stłumieniu powstania.
c) Pierwszym dyktatorem powstania został przybyły z Paryża Ludwik Mierosławski, który wkrótce opuścił kraj. Drugim dyktatorem został Marian Langiewicz, którego oddział odniósł kilka sukcesów na początku powstania. Niestety wkrótce został on zmuszony do przekroczenia granicy austriackiej.
d) Na jesieni 1863 r. powołano kolejnego dyktatora. Został nim Romuald Traugutt, który wydał dekret o reorganizacji sił zbrojnych i utworzył regularną armię powstańczą. Wyznaczył jednocześnie komisarzy pełnomocnych, których zadaniem było dbać o realizowanie dekretów uwłaszczeniowych. Te działania uratowały powstanie przed upadkiem. Niestety został on w kwietniu 1864 r. aresztowany, a w sierpniu stracony. Powstanie chyliło się ku upadkowi.
e) Ostatnim oddziałem powstańczym był oddział księdza Brzóski. Powstańcy walczyli w oddziałach zwanych partiami. Powstało również państwo powstańcze z własnym rządem, skarbem, sądem, pocztą i dyplomacją.
5.Skutki powstania styczniowego:
- aresztowano powstańców i zsyłano na Sybir,
- uczestnikom powstania konfiskowano majątki,
- przekazywano skonfiskowaną ziemię w ręce urzędników carskich,
- nałożono na Królestwo Polskie kontrybucję (podatek wojenny) w wysokości 5%,
wprowadzono stan wojenny na 50 lat, - na Litwie, Białorusi i Ukrainie deportowano 7 tysięcy rodzin polskich w głąb Rosji,
wprowadzono przymus wyprzedaży ziemi Rosjanom i wystąpiono przeciwko Kościołowi katolickiemu, - zlikwidowano odrębność Królestwa Polskiego: zlikwidowano Królestwo a na jego miejscu powstała prowincja rosyjska Kraj Nadwiślański, w której władzę sprawował generał –gubernator. Prowincja ta została podzielona na 10 guberni. Zlikwidowano wszystkie polskie urzędy, a istniejące urzędy podporządkowano ministerstwom w Petersburgu. Najważniejsze urzędy powierzano Rosjanom. Bank Polski przekształcono w filię banku rosyjskiego
- Kościół katolicki podporządkowano Kolegium Rzymskokatolickiemu w Petersburgu,
- na ziemiach polskich nasiliła się rusyfikacja
